Ενδεικτικά: Ένα ομόλογο 5-ετούς διάρκειας, ονομαστικής αξίας 100  Euro με ετήσιο επιτόκιο 4% και τιμή αγοράς 90 Euro έχει

·      Συνολική Απόδοση

(5-έτης διάρκεια X 4% ετήσιο επιτόκιο) Euro + (Ονομαστικής Αξίας: 100 Euro – Τιμής Αγοράς: 90 Euro) = [20 Euro) +(10 Euro] = 30 Euro Συνολική Απόδοση

·      Ετήσια Απόδοση

Συνολική Απόδοση 30 Euro/5-ετη διάρκεια = 6 Euro Ετήσια Απόδοση

Το επιτόκιο είναι εξ αρχής ορισμένο μέγεθος αφού καθορίζεται από την επιτοκιακή πολιτική της κεντρικής τράπεζας. Το κρίσιμο μέγεθος που αυξομειώνει την συνολική απόδοση του ομολόγου άρα και το τελικό κόστος δανεισμού είναι η διαφορά μεταξύ της ονομαστικής τιμής του ομολόγου και της τιμής αγοράς που είναι μεταβλητό μέγεθος αφού διαμορφώνεται στην χρηματαγορά και εξαρτάται από το αγοραστικό ενδιαφέρον (επενδυτές που θέλουν να αγοράσουν το ομόλογο). Όσο ανεβαίνει το αγοραστικό ενδιαφέρον τόσο αυξάνεται  η τιμή αγοράς άρα μειώνεται η απόδοση και το κόστος δανεισμού. Ενώ όταν συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή μειωμένο αγοραστικό ενδιαφέρον, τότε πέφτει η τιμή αγοράς, εύλογα αυξάνεται η απόδοση, άρα μεγαλύτερο κόστος δανεισμού.

Καμπύλη Αποδόσεων Κρατικών Ομολόγων: Οι κυβερνήσεις εκδίδουν ομόλογα για να καλύψουν τις δανειακές τους ανάγκες βάσει χρονικού προγραμματισμού που οι ίδιες καταρτίζουν για να διευκολύνονται οι αποπληρωμές του χρέους. Γι’ αυτό τον λόγο εκδίδουν ομόλογα διαφορετικής χρονικής διάρκειας (συνήθως από 1 έως 20 έτη). Η γραφική παράσταση που σχηματίζουν οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων (άξονας Ψ) και οι αντίστοιχες χρονικές διάρκειες (ημερομηνίες) λήξης των ομολόγων (άξονας Χ) ονομάζεται Καμπύλη Αποδόσεων η οποία ανάλογα με την κλίση απεικονίζει και την οικονομική προοπτική της χώρας. Συγκεκριμένα.

1.     Καμπύλη Αποδόσεων με θετική κλίση (positive yield curve): [(Απόδοση 2-ετους)-(Απόδοση 10-ετους)] <  0. Οι αποδόσεις αυξάνονται (άρα οι τιμές πέφτουν) όσο μεγαλώνει ο χρόνος αποπληρωμής του χρέους. Η οικονομία της χώρας έχει αναπτυξιακή δυναμική.

2.     Καμπύλη Αποδόσεων επίπεδη (flat yield curve): [(Απόδοση 2-ετους)-(Απόδοση 10-ετους)] = 0 . Οι αποδόσεις παραμένουν σχεδόν ίδιες (άρα και οι τιμές) όσο μεγαλώνει ο χρόνος αποπληρωμής του χρέους, Η οικονομία της χώρας επιβραδύνεται.

3.     Καμπύλη Αποδόσεων με αρνητική κλίση (negative yield curve): [(Απόδοση 2-ετους)-(Απόδοση 10-ετους)] > 0. Οι αποδόσεις μειώνονται (άρα οι τιμές ανεβαίνουν) όσο μεγαλώνει ο χρόνος αποπληρωμής του χρέους. Η οικονομία της χώρας έχει υφεσιακή προοπτική.

Το φαινόμενο της μετάπτωσης της καμπύλη απόδοσης των ομολόγων από την θετική στην αρνητική κλίση ονομάζεται στην διεθνή βιβλιογραφία αναστροφή της καμπύλης απόδοσης των ομολόγων και όταν συμβαίνει θεωρείται ιδιαίτερα αρνητικό γεγονός.

Χαρακτηριστικά: Στις ΗΠΑ από το 1968 και τα μετέπειτα χρόνια παρουσιάσθηκε το φαινόμενο της αναστροφής στην καμπύλη αποδόσεων 8 φορές. Κάθε φορά (8 στις 8) η αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων ήταν ο προάγγελος ύφεσης

Από τον Μάρτιο 2022 όταν πρώτα η FED  και μετά η ΕΚΤ άρχισαν να αυξάνουν τα επιτόκια ήταν λογικό ότι η καμπύλη αποδόσεων των κρατικών ομολόγων σε ΗΠΑ και Ε.Ε θα αναστρέφονταν. Αργά η γρήγορα θα ακολουθούσε μείωση επιτοκίων άρα σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα το κόστος δανεισμού θα μειώνονταν και πάλι (μείωση επιτοκίων). Όντως από τον Ιούλιο 2022 η καμπύλη αποδόσεων των Αμερικανικών Ομολόγων είχε αρχίσει να αναστρέφεται. Κόκκινος συναγερμός γι’ όλους τους νέο-φιλελεύθερους αναλυτές της Wall Street που υιοθέτησαν άκριτα το συμπέρασμα ότι η ύφεση ήταν προ των πυλών. Εκείνη την περίοδο η στήλη είχε εντελώς αντίθετη άποψη. Πίστευε ότι η οικονομία στις ΗΠΑ και κατά συνέπεια  και στην Ε.Ε θα επιβράδυνε μεν αλλά δεν θα περνούσε άμεσα στην ύφεση παρά την αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων των ομολόγων γιατί η αγορά εργασίας παρέμενε εξαιρετικά ισχυρή. Υπήρχε προηγούμενο που συνηγορούσε υπέρ αυτής της άποψης. Είχε προηγηθεί η πανδημία που έπληξε μεν την ανάπτυξη αλλά δεν προκάλεσε ισχυρή ανεργία. Θέση  της στήλης ήταν τότε ότι ο ελεγχόμενος πληθωρισμός ήταν το αναγκαίο κακό για την μείωση του χρέους συνεπώς ο στόχος για μείωση του πληθωρισμού στο 2% «έπνιγε» την οικονομία γι’ αυτό και έπρεπε να αναθεωρηθεί προς τα πάνω.

Καθ’ όλη την διάρκεια του 2023 τα μακρο-οικονομικά δεδομένα σε ΗΠΑ και Ε.Ε έδειχναν ότι ο πληθωρισμός είχε αρχίσει να υποχωρεί ενώ η οικονομία παρά την αύξηση των επιτοκίων «προσγειώνονταν» ομαλά. Στις ΗΠΑ καταγράφονταν ικανοποιητική ανάπτυξη και χαμηλή ανεργία ενώ στην Ε.Ε ήπια επιβράδυνση και σταθερότητα στην αγορά εργασίας. Οι λύκοι της Wall Street που προέβλεπαν σκληρή ύφεση και στρατιές ανέργων είχαν διαψευστεί.

Όμως τον Ιούλιο 2023 παρατηρήθηκε ένα περίεργο φαινόμενο στις καμπύλες αποδόσεων των Αμερικανικών και Γερμανικών ομολόγων. Συγκεκριμένα: H αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων των Αμερικανικών ομολόγων είχε φθάσει στο πιο βαθύ σημείο αφού η απόδοση του 2-ετους είχε ανέβει στο 4.8%-4.9% και του 10-ετους είχε πέσει στο 3,8%-3,9%. Ταυτόχρονα την ίδια περίοδο  η αναστροφή στην καμπύλη αποδόσεων των Γερμανικών ομολόγων (πιο ισχυρή οικονομία της Ευρωζώνης) είχε μία σαφώς πιο ήπια εικόνα αφού η απόδοση του 2-ετούς κυμαίνονταν στην περιοχή 3.1%-3.3% και του 10-ετους στην περιοχή 2,6%-2-7%. Την ίδια ώρα που τα βασικά  δημοσιονομικά δεδομένα της αμερικανικής οικονομίας έδιναν μία ισχυρή αναπτυξιακή προοπτική η αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων των ομολόγων εξέπεμπε έντονο σήμα επικείμενης ύφεσης. Εικόνα εντελώς αντίθετη από το κλασικό θεωρητικό οικονομικό μοντέλο. Ακριβώς την ίδια χρονική περίοδο τα θεμελιώδη δεδομένα της γερμανικής οικονομίας που έδειχναν είτε επιβράδυνση είτε ήπια ύφεση ήταν απόλυτα συμβατά με την ήπια αναστροφή της καμπύλης αποδόσεων των γερμανικών ομολόγων. Εικόνα απόλυτα συμβατή με το θεωρητικό οικονομικό μοντέλο. Αυτή ακριβώς η διαφορετική συμπεριφορά Αμερικανικών και Γερμανικών ομολόγων μας προβλημάτισε έντονα, δεν είχε λογική και δεν μπορούσε να ερμηνευθεί με τις συμβατές μακρο-οικονομικές προσεγγίσεις. Είμαστε βέβαιοι ότι κάποια υπόγεια διεργασία συντελούνταν στο παρασκήνιο του παγκόσμιου οικονομικού γίγνεσθαι. Γι’ αυτό και δημοσιεύσαμε δύο άρθρα (27 Ιουνίου 2023-Παγκόσμια Οικονομία: Τελικά είναι θλιμμένο η χαρούμενο το χαμόγελο της Μόνα Λίζα) και (18 Σεπτεμβρίου 2023-Τι φοβάται και τι γνωρίζει η Λαγκάρντ; Που το πάει το καράβι;) προβληματισμού για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας.

Από τον Ιούλιο 2023 έχει περάσει αρκετός καιρός, περίπου 8 μήνες. Το φαινόμενο της αναστροφής στις καμπύλες αποδόσεων μεταξύ των 2-ετών και των 10 ετών Αμερικανικών και Γερμανικών ομολόγων συνεχίζεται αλλά σε πολύ πιο ήπια μορφή. Την Παρασκευή 5 Απριλίου 2024 η διαφορά μεταξύ 2-ετίας & 10-ετίας για τα Αμερικανικά ομόλογα ήταν 0,351% και για τα Γερμανικά 0,471%.

Στο σημείο αυτό  έχει αρχίσει να εμφανίζεται ένα ακόμα πιο περίεργο φαινόμενο. Το spread μεταξύ 10-ετών Αμερικανικών και Γερμανικών ομολόγων έχει αρχίσει να διευρύνεται επικίνδυνα. 

Επιγραμματικά: Tην Παρασκευή 5 Απριλίου το spread μεταξύ των 10-ετών Αμερικανικών και Γερμανικών ομολόγων ήταν 199 μ.β. Για να υπάρξει μέτρο σύγκρισης: Τον Ιούλιο 2023 τότε δηλαδή που η αναστροφή στις αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων είχε κτυπήσει κόκκινο, το spread μεταξύ Αμερικάνικων και Γερμανικών ομολόγων ήταν περίπου 100 μ.β. Σε απλά Ελληνικά: Οι τιμές των αμερικανικών ομολόγων υποχωρούν περισσότερο από αυτές των γερμανικών. Συνεπώς η διαφορά στο κόστος δανεισμού μεταξύ της ΗΠΑ και Γερμανίας διευρύνεται εις βάρος των ΗΠΑ  παρ’ ότι τα βασικά μακρο-οικονομικά δεδομένα δείχνουν ότι ο κίνδυνος ύφεσης έχει μάλλον ξεπερασθεί στις ΗΠΑ ενώ συνεχίζει να ελλοχεύει στην Γερμανία. Τι συμβαίνει; Σίγουρα πρόκειται για ιδιαίτερα σοβαρή στρέβλωση που δεν ερμηνεύεται από τις συνήθεις οικονομικές θεωρίες. Γι’ αυτό και οι απαντήσεις που έχουν δοθεί μέχρι τώρα ακόμα και οι πιο δραματικές, δηλαδή αυτές που προβλέπουν δραματική ύφεση δεν πείθουν γιατί δεν απαντούν σε μία άλλη επίσης μεγάλη στρέβλωση.

Παρ’ ότι οι χρηματιστηριακές αγορές βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα η παγκόσμια προσφορά μετοχών έχει αρχίσει μετά την πανδημία να συρρικνώνεται με ταχύτατο ρυθμό. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί οι μεγάλες εταιρείες σε παγκόσμια κλίμακα δεν πουλούν πλέον μετοχές για να αποκτήσουν ρευστότητα αλλά χρησιμοποιούν σημαντικό μέρος από την υπάρχουσα ρευστότητα που κατέχουν για να επαναγοράσουν τις μετοχές τους που διαπραγματεύονται στα χρηματιστήρια. Σύμφωνα με μελέτη της Goldman Sachs το 2021, το 2022 και το 2023 δαπανήθηκαν περισσότερα από 900 δισ. US$ ετησίως για επαναγορές μετοχών ενώ για το 2024 και το 2025 οι προβλέψεις της εταιρείας αναφέρουν επαναγορές μετοχών αξίας 900 δισ. US$ και 1 τρισ. US$ αντιστοίχως. Απολύτως αντικειμενικά οι χρηματιστηριακοί δείκτες βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά γιατί πέραν των άλλων παραμέτρων αρκετές εταιρείες δεν διαθέτουν νέες μετοχές στις χρηματαγορές αλλά αντίθετα επαναγοράζουν παλαιές μετοχές. Με αυτό το τρόπο κρατούν τις μετοχικές τιμές σε υψηλά επίπεδα.  

Αρκεί και μόνο η αναφορά σε αυτά τα δύο στρεβλά φαινόμενα που διαμορφώνουν όμως καθοριστικά την σύγχρονη διεθνή οικονομική συγκυρία για να πεισθούμε ότι ο καπιταλιστικός κύκλος σε παγκόσμιο επίπεδο έχει πάψει να εξελίσσεται ομαλά και να αρχίσουμε να προβληματιζόμαστε αν όντως έχουμε βγει από το δάσος, δηλαδή τα δύσκολα είναι πίσω.  

Όπως όλα δείχνουν η πιο σωστή απάντηση στην παραπάνω ερώτηση είναι ότι τελικά τα υψηλά επιτόκια ήρθαν για να μείνουν για πολύ καιρό (έστω και αν μειωθούν κατ’ ελάχιστο το 2024 κυρίως για ψυχολογικούς λόγους) οπότε σε συνδυασμό με την ανοχή των κεντρικών τραπεζών στον ελεγχόμενο πληθωρισμό (σίγουρα πάνω από 2%) θα μειώσουν δραστικά το παγκόσμιο χρέος.

Εάν όμως ισχύει η παραπάνω υπόθεση εργασίας, δηλαδή υψηλά επιτόκια για μεγάλο χρονικό διάστημα και ελεγχόμενος πληθωρισμός, τότε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για την χώρα μας; Υπάρχει εναλλακτικό σενάριο (plan b)  από την σημερινή κυβέρνηση στην περίπτωση που ισχύσει η παραπάνω η κάποια παραπλήσια υπόθεση εργασίας; 

Μην βαυκαλιζόμαστε, η πορεία του πληθωρισμού που συνεχίζει να αυξάνεται παρ’ ότι στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε έχει ήδη αρχίσει και μειώνεται.

Στην μυθολογία οι νεκροί πλήρωναν τον Χάροντα για να τους μεταφέρει από την μία όχθη του ποταμού Αχέροντα στην απέναντι όπου βρίσκονταν η είσοδος του Άδη. Για την μεταφορά ο Βαρκάρης (δηλαδή ο Χάροντας) πληρωνόταν από τον νεκρό με ένα νόμισμα, τον οβολό. 

Εάν λοιπόν τελικά η παραπάνω υπόθεση εργασίας, δηλαδή για μακρύ χρονικό διάστημα υψηλά επιτόκια και ελεγχόμενος πληθωρισμός, επιβεβαιωθεί και συνεχίσει να διαμορφώνει την παγκόσμια οικονομική συγκυρία, τότε  το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσει η Ελληνική κοινωνία θα είναι «Ποιος πληρώνει τον Βαρκάρη;»