Η σωστή μεθοδολογία είναι, αφενός, να μελετηθούν και να αναλυθούν οι οικονομικές στρατηγικές και στόχοι των βασικών «παικτών» του παγκόσμιου συστήματος εξουσίας, ήτοι των μεγάλων γεωπολιτικών δυνάμεων, των κεντρικών τραπεζών και των ισχυρών πολυεθνικών, αφετέρου, με κριτήρια τα κλασικά μακρο-οικονομικά μεγέθη να αποτιμηθεί ποια από αυτές τις στρατηγικές δικαιώνεται και ποια διαψεύδεται.
Από το β’ τρίμηνο του 2021 ήταν φανερό ότι οι κεντρικές τράπεζες προετοιμάζονταν να εφαρμόσουν αντί-πληθωριστικές πολιτικές (μείωση της ρευστότητας-αύξηση των επιτοκίων), επειδή ο πληθωρισμός αυξaνόταν απειλητικά. Την ίδια περίοδο κυριαρχούσαν στη παγκόσμια οικονομική θεματογραφία ακραία συντηρητικές προβλέψεις για παγκόσμια ύφεση και καταστροφή λόγω της επικείμενης αύξησης των επιτοκίων.
Η διαψεύσεις των προβλέψεων
Η στήλη εκείνη την εποχή, κόντρα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, διατύπωσε την αντίθετη άποψη (6 Σεπτεμβρίου 2021-Πληθωρισμός ο σύμμαχος των ανέργων). Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη δεν κινδύνευε γιατί η αντί-πληθωριστική πολιτική των κεντρικών τραπεζών δεν στόχευε στην γρήγορη και δραματική αποκλιμάκωση αλλά στον έλεγχο και την σταδιακή μείωση του πληθωρισμού. Δηλαδή έμμεσα «έσπρωχνε» τους καταθέτες από την ασφάλεια της τραπεζικής κατάθεσης στην αναζήτηση επενδυτικών ευκαιριών. Όποιος παρέμενε στην σιγουριά της τραπεζικής κατάθεσης θα είχε ζημιές λόγω πληθωρισμού. Όποιος επένδυε στην πραγματική οικονομία θα είχε κέρδη που θα υπέρ-κάλυπταν ή θα ισοσκέλιζαν τις πληθωριστικές ζημιές. Φρέσκο χρήμα στην οικονομία σημαίνει νέες δουλειές, μείωση της ανεργίας, άρα η αναπτυξιακή διαδικασία δεν κινδυνεύει.
Στο πρώτο ενδιάμεσο στάδιο (Tapering) που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2012, οι κεντρικές τράπεζες εγκατέλειψαν την Ποσοτική Χαλάρωση (QE), δηλαδή μείωσαν σταδιακά την παροχή ρευστότητα και αύξησαν προοδευτικά τα επιτόκια. Από το καλοκαίρι 2022 μπήκαν στο δεύτερο στάδιο, την Ποσοτική Σύσφιγξη (Quantitative Tightening-QT). Συνέχισαν τις αυξήσεις επιτοκίων μειώνοντας πλέον την υπάρχουσα ρευστότητα (απέσυραν χρήμα). Ορυμαγδός αρνητικών προβλέψεων για το επερχόμενο οικονομικό κραχ και επικείμενη θανατηφόρα ύφεση. Τελικά, ενάμιση χρόνο μετά καμία από αυτές τις ζοφερές προβλέψεις των συντηρητικών δεν έχει επιβεβαιωθεί. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός μειώνεται παράλληλα με την παγκόσμια ανεργία που έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Ταυτόχρονα η παγκόσμια ανάπτυξη συνεχίζει να διατηρεί θετικό πρόσημο. Η νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών επιβεβαιώνεται μέχρι σήμερα πανηγυρικά. Δικαιώνεται όμως και η θέση της στήλης έχοντας αναλύσει σωστά την νομισματική φιλοσοφία των κεντρικών τραπεζιτών επέμενε με σειρά άρθρων όλη αυτή την περίοδο ότι ο ελεγχόμενος πληθωρισμός βοηθά τελικά στην μείωση της ανεργίας, παράμετρος που ενισχύει αποφασιστικά την οικονομική ανάπτυξη.
Εν κατακλείδι: Ο προηγούμενος 15-ετης ισχυρός ανοδικός οικονομικός κύκλος που περιελάβανε δύο φάσεις Ποσοτικής Χαλάρωσης (QT) (Α’ Φάση: 2009 Χρηματοπιστωτική κρίση. Β’ Φάση: 2020 Πανδημία) και τον ιστορικά και οικονομικά αναγκαίο επίλογο της Ποσοτικής Σύσφιγξης (QT) τελειώνει χωρίς τραγικές καταστάσεις.
Στα προηγούμενα δύο (2) άρθρα μας περιγράψαμε πως η δεσπόζουσα δύναμη (ΗΠΑ) έλυσε δύο βασικά συστημικά οικονομικά προβλήματα που οδήγησαν όλες τις ιστορικές αυτοκρατορίες στην παρακμή. Επιγραμματικά:
Πρόβλημα Νο.1: Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο (Ρώμη-Βυζάντιο) ότι όσο ο στρατός κατελάμβανε νέα εδάφη που συνεισέφεραν στο κρατικό ταμείο επί πλέον έσοδα που ήταν ικανά να καλύψουν τουλάχιστον τις στρατιωτικές δαπάνες, δεν εμφανίζονταν σοβαρά προβλήματα στην ισχύ της αυτοκρατορίας. Όταν όμως σταμάτησε η επέκταση και ξεκίνησε η φάση της άμυνας, δηλαδή ο στρατός δαπανούσε χωρίς να συνεισφέρει, το κρατικό ταμείο μοιραία παρουσίασε έλλειμμα. Εμφανίσθηκαν τότε διαλυτικά οικονομικά και πολιτικά φαινόμενα που οδήγησαν την αυτοκρατορία στην παρακμή.
Στο πρόσφατο παρελθόν ο ισχυρός στρατός των ΗΠΑ (αλλά δευτερευόντως και των υπολοίπων χωρών του ΝΑΤΟ) ικανοποίησε αυτή την ιστορική συνθήκη αφού εξασφάλισε με την ισχύ του την ειρηνική επέκταση της καπιταλιστικής Δύσης προς τα Ανατολικά. Επανένωση Δυτικής-Ανατολικής Γερμανίας, ένταξη Πολωνίας, Τσεχίας, Σλοβακίας Σλοβενίας, Εσθονίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Ουγγαρίας στους δυτικούς συλλογικούς θεσμούς (Ε.Ε, ΝΑΤΟ). Σήμερα η υπέρ-επαρκής επιμελητειακή στήριξη που προσφέρει ο ισχυρός ΝΑΤΟ-ικος στρατός στην Ουκρανική αντίσταση συμβάλει αποφασιστικά στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της Ρωσικής εισβολής και θέτει τις βάσεις για την μελλοντική ένταξη της χώρας στο δυτικό συνασπισμό. «Η Ε.Ε χωρίς την Ουκρανία είναι μία απλή οικονομική ένωση, ενώ με την Ουκρανία είναι μία οικονομική αυτοκρατορία» κατά παράφραση της γνωστής ρήσης του Ζ. Μπρεζίνσκι «Η Ρωσία χωρίς την Ουκρανία είναι μία χώρα. Με την Ουκρανία είναι μία αυτοκρατορία».
Πρόβλημα Νο.2: Ιστορικά η διατήρηση της σταθερής σχέσης μεταξύ του αυτοκρατορικού νομίσματος (ρωμαϊκοί aureus, βυζαντινοί σόλιδοι) και του χρυσού ήταν η αναγκαία και ικανή συνθήκη για την οικονομική ευρωστία της αυτοκρατορίας. Όταν η θεσμικά κατοχυρωμένη ισοτιμία διαταράχθηκε, προέκυψαν δεινά στην οικονομική και πολιτική ζωή της αυτοκρατορίας που τελικά την οδήγησαν στην διάλυση. Οι ΗΠΑ ανέτρεψαν αυτήν την ιστορική συνθήκη. Αποδέσμευσαν το δολάριο από τον κανόνα του χρυσού (αποχώρηση από την συμφωνία Μπρέτον Γουντς το 1971), χωρίς να αμφισβητηθεί ούτε η δεσπόζουσα γεωπολιτική θέση της χώρας, ούτε η ισχύς του δολαρίου που συνεχίζει να κυριαρχεί στις παγκόσμιες συναλλαγές και να χρησιμοποιείται ως βασικό συναλλαγματικό αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως (59,79% ).
Το 2001 εμφανίζεται ένα νέο νόμισμα, το Euro, που δεν είναι συνδεδεμένο με το χρυσό ή άλλα νομίσματα και δεν λειτουργεί γεωπολιτικά ανταγωνιστικά με το δολάριο. Γρήγορα καθιερώνεται ως το δεύτερο παγκόσμιο συναλλαγματικό αποθεματικό νόμισμα (σε ποσοστό 19,66%). Με αυτά τα χαρακτηριστικά συμβάλει αποφασιστικά στην παγκόσμια πιστωτική επέκταση και την αύξηση του παγκόσμιου πλούτου. Η εμφάνιση του Euro απαντά στο Δίλημμα Triffin που ήδη έχει αρχίσει να απειλεί την οικονομία των ΗΠΑ, δηλαδή τα αυξανόμενα ελλείμματα που προκαλούνται λόγω του παγκόσμιου ρόλου και της υψηλής παγκόσμιας ζήτησης του δολαρίου. Από το 2005 το έλλειμμα των ΗΠΑ μειώνεται εντυπωσιακά ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 6,3% του ΑΕΠ (821,5 δισ. USD) σε 3,6% του ΑΕΠ (846,4 δισ. USD). Παρ’ ότι το έλλειμμα αυξάνεται αριθμητικά κατά 25 δισ. USD, πρόκειται για μία εξαιρετική δημοσιονομική εξέλιξη αν συνυπολογίσουμε ότι από το 2005 έως το 2022 το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε από τα 13,04 τρισ. USD στα 23,32 τρισ. USD. Οικονομικό παράδοξο: αυξάνεται ο πλούτος (ΑΕΠ) χωρίς να αυξάνεται το χρέος.
Το κρίσιμο ερώτημα για τις καταρρεύσεις
Στην περίπτωση της Credit Suisse είχαμε μία εξαιρετική περίπτωση διεφθαρμένης διοίκησης. Όμως την τελευταία χρονική περίοδο αρκετές μικρομεσαίες τράπεζες των ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας γιατί οι καταθέτες αποσύρουν τις καταθέσεις τους. Τον Μάρτιο, οι Silicon Valley Bank και Signature Bank και πριν λίγες ημέρες η First Republic κατέρρευσαν και όπως όλα δείχνουν ακολουθεί τις επόμενες ημέρες η Pac West. Μετά ποιος έχει σειρά; Το απαισιόδοξο σενάριο μιλάει ότι περίπου 190 μικρομεσαίες τράπεζες των ΗΠΑ με συνολικά περιουσιακά στοιχεία 300 δις USD κινδυνεύουν με χρεοκοπία. Ο λόγος; Μειώνονται οι αξίες των ομολόγων που έχουν στην κατοχή τους γιατί έχουν αυξηθεί τα επιτόκια. Θεωρητικά ορθή ερμηνεία που ισχύει για όσες τράπεζες πουλάνε ομόλογα σήμερα που οι τιμές πώλησης εξ αιτίας της ανόδου των επιτοκίων είναι χαμηλές. Όσες δεν πουλούν και περιμένουν είτε να επανέρθουν οι τιμές στα προηγούμενα επίπεδα είτε την ημερομηνία λήξης των ομολόγων και την εξόφληση τους στην ονομαστική τους τιμή, δεν έχουν ζημιές. Αντικειμενικά όμως αυτό το συγκεκριμένο τμήμα του τραπεζικού συστήματος (μικρό-μεσαίες εμπορικές τράπεζες) δείχνει ότι έχει πρόβλημα. Οι συντηρητικοί βρήκαν ακόμα μία ευκαιρία να κινδυνολογήσουν. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα καταρρέει, γιατί οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια, ετοιμαστείτε για την επερχόμενη οικονομική κρίση. Τι συμβαίνει πραγματικά; Το χρηματοπιστωτικό σύστημα αντιμετωπίζει συστημικό κίνδυνο;
Η Apple neobank
Πριν λίγες ημέρες η Apple ανακοίνωσε ότι σε συνεργασία με τον τραπεζικό λογαριασμό Marcus της Goldman Sachs Bank USA, προσφέρει στους κατόχους της Apple Card λογαριασμό ταμιευτηρίου με επιτόκιο 4,5%. Σε ελάχιστο χρόνο, χωρίς ελάχιστο ποσό, χωρίς καμία απολύτως δέσμευση και με την εγγύηση της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας για την προστασία των καταθέσεων (Federal Deposit Insurance Corporation-FDIC) οι περισσότεροι από 2 δισ. χρήστες iPhone μπορούν να ανοίξουν ένα τραπεζικό λογαριασμό ταμιευτηρίου με επιτόκιο 4,5 %, όταν την ίδια ώρα οι περισσότερες εμπορικές τράπεζες των ΗΠΑ δίνουν επιτόκιο 0,5% (περίπου). Οι δύο εταιρείες δεσμεύθηκαν να μην δώσουν στοιχεία αλλά όπως έγινε ημι-επίσημα γνωστό, σε ελάχιστες ημέρες ανοίχθηκαν περισσότεροι από 240 χιλ. λογαριασμοί και συγκεντρώθηκαν καταθέσεις 900 εκατ. USD (περίπου). Με την κλασική ερμηνεία, η πρόταση της Apple είναι μία ακόμα ψηφιακή πλατφόρμα συναλλαγών, μία ακόμα neobank, με απείρως πιο ισχυρό brand name από τις κυριότερες ανταγωνίστριες την Chime, την Revolut και την Monzo, που προσφέρουν ακόμα πιο υψηλά επιτόκια.
Η χαώδης διαφορά στα επιτόκια ταμιευτηρίου μεταξύ του παραδοσιακού τραπεζικού συστήματος και της Apple, δίνει και την απάντηση στο ερώτημα, γιατί καταρρέουν οι μικρομεσαίες αμερικανικές τράπεζες.
Η Apple δίνει υψηλά επιτόκια στους καταθέτες που την εμπιστεύονται, γιατί έχει πολύ χαμηλό λειτουργικό κόστος σε αντίθεση με τις παραδοσιακές εμπορικές τράπεζες που δίνουν χαμηλά επιτόκια γιατί έχουν πολύ υψηλό κόστος διαχείρισης δικτύου (μισθοδοσία προσωπικού, ενοίκιο η αγορά καταστημάτων κλπ.). Αυτό ακριβώς το υψηλό λειτουργικό κόστος είναι υπεύθυνο για την χρεοκοπία των μικρών τραπεζών, αφού τα προηγούμενα χρόνια απορρόφησε την κερδοφορία που στην παρούσα μεταβατική περίοδο θα ήταν πολύτιμη εφεδρεία ρευστότητας.
Το πρόβλημα στην διάρκεια του χρόνου θα κλιμακώνεται. Το λειτουργικό κόστος των κλασικών εμπορικών τραπεζών δεν μπορεί να συμπιεσθεί κάτω από ένα συγκεκριμένο όριο, συνεπώς θα συνεχίσει να είναι υψηλό, ειδικά όταν θα συγκρίνεται με το απείρως χαμηλότερο κόστος λειτουργίας των neobank που προοδευτικά θα κερδίζουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και θα αποκτούν μεγαλύτερο κομμάτι της λιανικής αγοράς καταθέσεων.
Στο ορατό μέλλον οι περισσότερες κλασικές εμπορικές τράπεζες θα κλείσουν, γιατί θα χάνουν καταθέτες οι οποίοι θα προτιμούν τις επιτοκιακά ελκυστικότερες ψηφιακές πλατφόρμες συναλλαγών των neobank όπως πχ, της Apple.
Συνεπώς δεν έχουμε συστημική κρίση αλλά κλασική καπιταλιστική εξελικτική διαδικασία. Φεύγει το παλιό, το μη παραγωγικό και έρχεται το νέο που παράγει περισσότερο άρα δίνει μεγαλύτερα κέρδη. Στον καπιταλισμό όπως και στην φύση επιβιώνει ο ικανότερος και όχι ο δυνατότερος. Τα παντοδύναμα Μαμούθ, επειδή χρειάζονταν πολύ τροφή και δεν ήταν ευκίνητα, τελικά εξαφανίσθηκαν.